Straf je papegaai, hè wat...?
Wat zijn we toch allemaal naïeve mensen. We geloven ook altijd alles wat er ons verteld wordt. Misschien omdat er dat met de paplepel is ingegeven. We zien door de bomen het bos niet meer. En nog meer van die spreekwoorden en gezegden. Maar moeten we nu echt alle verschillende methoden en regels met betrekking tot straffen en trainen onthouden? Eigenlijk wel ja, maar geloof niet alles wat wordt gezegd…..

We hebben allemaal wel ergens gelezen of gehoord dat het straffen van een papegaai die probleemgedrag of ongewenst gedrag vertoond helemaal uit den boze is. Maar waarom eigenlijk? Omdat je dan toch zijn behoefte aan aandacht vervult. Net als bij kleine kinderen daarbij behoort negatieve aandacht ook tot het lijstje van geven van aandacht.

Maar is dit wel altijd zo?
Hoe kunnen we probleem- en ongewenst gedrag voorkomen en/of afleren? Nou daar zijn een hoop antwoorden op en oplossingen voor natuurlijk. Maar we moeten eerst een aantal factoren eens goed gaan bekijken om de vraag "waarom doet onze papegaai dat nu eigenlijk?" te beantwoorden:

• Ten eerste is het natuurlijk afhankelijk van de papegaai; Niet iedere papegaai is hetzelfde, ze hebben allemaal een eigen persoonlijkheid. Het zijn allemaal individuen. De één is angstig, nerveus en teruggetrokken terwijl een ander juist brutaal en haantje de voorste is. Elke papegaai dient dan ook anders benadert te worden. Als we bij een angstige papegaai te grof en met grote gebaren gaan optreden dan zal dit geen of zelfs een negatief effect hebben. Terwijl als je bij zo'n brutale aap te zachthandig te werk gaat dan lacht hij je zowat uit. Dus als eerste: observeer, bestudeer en ken je papegaai. Dat is wel het allerbelangrijkst wat er is op het vlak van gedrag. Ken je papegaai! Weet hoe hij op situaties reageert. Wat doet hij er op de lange termijn mee. En wat zijn bij hem de triggers. Echt iedere papegaai, zeg maar gerust iedere kromsnavel heeft een eigen persoonlijkheid of karakter.
• Ten tweede de soort; Elke soort heeft zo zijn eigenaardigheden. Sommige zijn natuurlijk weer afhankelijk van het eerste punt, het karakter, maar sommige gedragingen zie je toch weer bij een bepaald soort papegaaien. Zo kunnen de meeste Amazonesoorten lekker hyper en tekeer gaan als je met hen gaat spelen. Terwijl Grijze Roodstaarten meestal vrij rustig reageren en op hun eigen manier weer uit hun bol gaan. En ja, natuurlijk zijn er uitzonderingen maar dat maakt ze juist zo leuk en interessant. Ook dit gedrag moet je herkennen en kennen van je eigen vogel. Elk gedrag is belangrijk of het nu vanuit het karakter is of vanuit de eigenschappen van de soort.
• Ten derde de opvoeding; Opvoeding is natuurlijk ook een basis voor het karakter van een papegaai. Maar de gehele opvoeding is verantwoordelijk voor hoe de papegaai zich gedraagt in bepaalde situaties. Is de papegaai opgevoed door zijn ouders en bij soortgenoten dan zal hij op latere leeftijd met soortgenoten en meestal ook andere soorten papegaaien moeiteloos omgaan. Maar is een papegaai opgevoed door de verlichting en verwarming van een broedmachine en daarna gevoed door een medewerker die snel met een spuit langskomt, reken dan maar op problemen. In de commerciële papegaaienbusiness durven ze dit zelfs nog handopfok te noemen ook, terwijl ze gewoon bezig zijn met vetmesten van de gaai zodat hij groeit en het weinig geld en tijd kost. Er is dan vaak ook helemaal geen enkele sprake van socialisatie, gewenning of training. Deze papegaai heeft alleen zijn instinctieve gedragingen maar kent de lichaamstaal en geluiden van zijn soortgenoten niet. Sterker nog hij kent helemaal niets en zal dan ook snel heel angstig en zonder zelfvertrouwen zijn. Hierdoor zal hij vaak heel afstandelijk en bang, maar soms ook agressief zijn soortgenoten benaderen.

Helaas hebben we dit gedrag al vele malen kunnen zien bij de papegaaien die wij geadopteerd hebben. Zij waren meestal van kleins af aan al vogels met weinig zelfvertrouwen. En een andere papegaai, wat moet je daar nu mee. En nu zitten zij alleen op een aparte speelboom en genieten ze alleen op afstand van de rest van de groep. Gelukkig zien ze instinctief nog in dat het vocale gebeuren ook bij groepsgedrag hoort.
Als zo'n papegaai toch wat zelfvertrouwen heeft zal hij waarschijnlijk alle soortgenoten verjagen uit zijn omgeving. Hij weet tenslotte niet hoe hij met ze moet omgaan, hij spreekt simpelweg de taal niet.
En dan hebben we het nog niet eens gehad over het socialiseren met de mens en zijn omgeving, andere huisdieren, huiselijke omstandigheden, vreemde geluiden, enge situaties, enz. Iedere papegaai zal zeker in de eerste weken van zijn leven bij zijn ouders moeten blijven om te leren om papegaai te zijn. Alleen huiskamerpapegaaien dienen dan na een tijdje uit het nest te worden gehaald en dan samen met andere soortgenoten in de huiskamer gaan leven, trainen en opgevoed worden door zowel mens als soortgenoot.

En co-parenting, het samen met de ouderpapegaaien het kuiken vanuit het nest klaarmaken voor de huissituatie, fantastisch toch. Kon dat maar altijd. Maar helaas is het nooit hetzelfde en zal elk papegaaienkoppel weer anders reageren.
In de huiskamer moet de babypapegaai geconfronteerd worden met verschillende situaties, dieren en mensen. Van zijn soortgenoten leert hij dan nog steeds papegaai te zijn en samen te leven met soortgenoten. Als de papegaai dan helemaal zelfstandig is dan kan hij eventueel naar zijn nieuwe baasje. Ook zijn nieuwe baasje blijft met de jonge papegaai trainen zodat hij later niet schrikt of bang is van vreemden, vreemde situaties en apart dingen.
Tevens dient een papegaai van jongs af aan te leren wat hij wel en niet mag, waar hij wel en niet mag komen, enz. Ook dit proces zal altijd herhaald moeten blijven worden.

De ene straf zal werken en de ander niet
Dus de stelling "straf je papegaai niet" klopt gewoonweg niet. Er moet eigenlijk staan: "pas de juiste straf toe bij jou papegaai voor een bepaalde gedrag".
Er dient een functionele definitie voor straffen van de papegaai te zijn. Het wel of niet straffen of de juiste straf hangt af van twee factoren:

1. Effectiviteit van de straf en straffen is niet één strategie maar een combinatie van strategieën.
2. Straffen is een gebied dat zich uitstrekt van zeer milde tot vrij heftige aanpakken.

De effectiviteit van een bepaalde straf is altijd individueel en afhankelijk van de eerder genoemde factoren. Het bewijs of een straf werkt ligt hem in het resultaat. Wat bij de ene vogel werkt kan bij een andere vogel helemaal averechts werken. Of iets wel of niet werkt kunnen we alleen bepalen door een goede observatie (zijn leven lang) en door te blijven proberen.

Strategieën om gedrag tegen te gaan
Een milde manier van straffen is het weigeren of weghalen van iets wat de papegaai wil hebben, zoals aandacht of een hand of schouder om op te gaan zitten. Veel mensen hebben op deze manier succes gehad om bijt- en sloopgedrag van een papegaai te verminderen als deze bij hem zat. Begint de vogel te bijten of iets te slopen weiger hem dan iets wat hij graag wil. Laat hem net niet op dat plaatsje zitten waar hij graag naar toe gaat. Ben streng en consequent. Dit zie je ook in de training terug, alleen dan wordt dit positief gebruikt. Dan krijgt de papegaai een beloning als hij iets goeds doet. Veel beter natuurlijk.

Een andere manier van mild straffen is het negeren van de vogel bij probleemgedrag. Natuurlijk werkt dit alleen bij probleemgedrag wat te maken heeft met het trekken van aandacht en bij gedrag waarbij aandacht altijd een beloning was. En het is ook vaak ontzettend moeilijk, niet iedereen kan een schreeuwende papegaai negeren als deze persoon lekker wil uitpuffen na een lange dag stress op het werk of als je een knallende hoofdpijn hebt. En dan hebben we het niet eens over de buren die waarschijnlijk wel zullen gaan klagen.
Het is echter uiterst effectief als het goed gebruikt wordt bij het juiste probleemgedrag en bij de juiste papegaai. Hou er wel altijd rekening mee dat de eerste reactie van een papegaai op het negeren juist toename is van het probleemgedrag! Als je op dat moment juist opgeeft dan is het gedrag juist verergert. Hou dit altijd in gedachte als je hier aan begint of bezig bent.
Het is een kwestie van de langste adem maar dit werkt prima mits je consequent bent en volhoudt het probleemgedrag volledig te negeren zonder uitzonderingen.

Ook bij bijten wordt dit soms toegepast. Vaak wordt gezegd: je moet nooit reageren op een beet. Maar dat valt niet altijd mee en is ook niet altijd waar. Alleen als een papegaai bijt om zo je aandacht te krijgen dan zal negeren een passende oplossing zijn. Dus ook hier is het weer belangrijk om de vogel goed te observeren en erachter te komen wanneer en waarom hij bijt. Maar probeer altijd zo min mogelijk te reageren, vooral niet met je stem.

Om te voorkomen dat een papegaai je bijt is proberen hem voor te zijn. Ook hierbij dien je de papegaai goed te kennen om te weten wanneer deze bijt. Probeer hem de kans te ontnemen. Corrigeer bijvoorbeeld met een harde diepe stem, wil hij bijten dan zeg je heel resoluut "NEE", veel papegaaien zijn hier vatbaar voor. Maar het blijft proberen en observeren voor de juiste oplossing. Zelfmutilatie en andere gevaarlijk probleemgedrag daar moet zo goed en snel mogelijk mee worden omgegaan waarbij je ook een andere strategie gebruikt, anders dan het negeren.

Als je milde straffen gebruikt zorg er dan wel voor dat er meer positieve interacties zijn dan negatieve. Dus geef ook duidelijke beloningen bij goed gedrag. Geef de papegaai veel en uitbundige complimentjes en aandacht. Train met je papegaai en geef hem iets positiefs te doen. Alleen dan zal een milde straf als negeren effect hebben.
Niet iedereen vind het gemakkelijk om te negeren of de papegaai iets te ontzeggen. Pas ook die milde straf toe die bij jou past en die je kunt volhouden.

Wat moet je doen voordat je überhaupt straft?
Als je mild straffen wilt toepassen bedenk dan eerst goed wat je gaat doen en hoe je het gaat doen. Bespreek het ook met iedereen die met de vogel te maken heeft of krijgt. Kijk eerst ook heel goed naar het gedrag wat je wilt verminderen. Het is niet redelijk om volledig natuurlijk gedrag te straffen dit kun je het beste sturen. Kaketoes en een Ara’s hebben nu eenmaal momenten op de dag wanneer ze schreeuwen. Dit is volledig natuurlijk en dit kun je ze niet afnemen. Dit behoort bij de keuze van welke vogel je in huis haalt.
Als een kaketoe of een ara schreeuwt als je de kamer verlaat dan heb je het over probleemgedrag. Maar bij het begin van de dag als de zon opkomt zullen deze soorten altijd een ochtendconcert geven. Geef ze hiervoor ook de mogelijkheid en ga zelf andere dingen doen of zorg dat de vogel in een andere ruimte staat. Dit gedrag heeft de vogel ook nodig.

Zelfs het agressieve gedrag wat sommige papegaaien vertonen, bijvoorbeeld als je een hand in de kooi steekt en hij bijt, terwijl hij buiten de kooi heel lief en handelbaar is, kan gezien worden als natuurlijk gedrag. Hier kun je mee leren omgaan door bijvoorbeeld de vogel met een opstapstok uit de kooi te halen. Soms kun je met een creatieve en vaak eenvoudige oplossing sommige ongewenste gedragingen gemakkelijk oplossen. Ongewenst gedrag of probleemgedrag kan ook te maken hebben met het feit dat de papegaai iets mist in zijn leven of dat er gewoon iets verkeerd is. Mocht je daar achter komen dan ben je al een eind op weg en zal het probleem snel voorbij zijn.

Het eerste wat je dus eigenlijk behoort te doen nadat je jou vogel goed geobserveerd hebt is hem laten onderzoeken door een goede vogeldierenarts. Gedrag kan ook veroorzaakt worden door ziekte of door bijvoorbeeld verkeerde of onvoldoende voeding en/of leefomstandigheden. Al deze zaken behoor je van te voren uit te sluiten of aan te passen. Vergeet ook de andere vereisten voor een goed papegaaienleven niet. Papegaaien die goed verzorgd worden, die dus de juiste voeding, huisvesting, tijdsbesteding, aandacht, speelgoed, enzovoorts krijgen, die gezond en tevreden zijn zullen geen schreeuwgedrag gaan vertonen.

Dus kijk ook naar de omgeving en de gezondheid van de papegaai. Meestal als één van deze zaken ontbreekt of onvoldoende aanwezig is zal de papegaai ongewenst gedrag gaan vertonen. Je kunt het vergelijken met een jengelende baby die koortsig is. Pas als deze beter is zal de baby zich weer normaal gaan gedragen. Bij een papegaai is het niet anders. Maar soms is er ook iets in zijn omgeving wat hem juist triggert tot probleemgedrag. Dus bekijk alles in de omgeving van de vogel eens goed, maar dan door de ogen van een papegaai. Oberveren, observeren, observeren......

Als je bovenstaande allemaal hebt gedaan pas dan ga je bekijken hoe je het gedrag gaat aanpassen. Kijk eerst of er een andere positieve manier is om het gedrag te wijzigen voordat je maar de mildste straf gaat toepassen. Ervaring leert dat die er vaak wel is. Positieve trainingsmethoden hebben heel veel voordelen en geen van de nadelen van zelfs de mildste straf. Eén van de voordelen van trainen is dat de papegaai juist meer leert in plaats van dat hij iets afleert. Hij wordt gestimuleerd zijn hersens te gebruiken. Hij wordt beloond en geprezen. Hij leert dat er goede dingen gebeuren en zijn in het bijzijn van mensen. Zijn zelfvertrouwen groeit en hij zal mensen meer gaan vertrouwen.
Er zijn veel effectieve methoden die gebruikt kunnen worden als alternatief op het straffen. Het aanleren van vervangend gedrag of het aanleren van gedrag wat niet past bij het negatieve gedrag zijn twee voorbeelden waar we misschien beter naar kunnen kijken voordat we overgaan naar straffen.

De conclusie is dus dat we de volgende drie vragen moeten beantwoorden voordat we een milde straf gaan toepassen:

1. Is het redelijk of gepast om van de papegaai te verwachten dat hij moet stoppen met dit gedrag?
2. Is het negatieve gedrag een gevolg van een onvervulde behoefte?
3. Is er een positieve trainingswijze die je kunt gebruiken i.p.v. straffen?

Als je één van deze vragen met "ja" beantwoord kijk dan eerst of je jou verwachtingspatroon moet aanpassen, aan welke behoefte van de vogel niet wordt voldaan, en/of gebruik positieve trainmethoden om jou en je papegaai te helpen om de beste maatjes te worden.
Anders straffen……., negatief straffen. Helemaal aan het andere einde van het universum van straffen, het tegengestelde van mild straffen, is het laten zien of geven van negatieve consequenties.

Hiervan zijn er ontelbare voorbeelden die bij iedereen bekend zijn. Voorbeelden zijn o.a. het licht schudden met je hand zodat de papegaai zijn evenwicht verliest als deze probeert te bijten, het natspuiten van de vogel als hij iets verkeerd doet, schreeuwen naar een papegaai als hij regels overtreed, gooien van voorwerpen naar de kooi om zo zijn aandacht af te leiden, een papegaai in zijn gezicht blazen, hem van een stok stoten, hem snel van hand naar hand laten stappen, het afdekken van de kooi buiten zijn slaaptijd, opsluiten in een donkere kast of kamer, slaan, uittrekken van veren, enzovoorts.

Er zijn nog steeds een aantal mensen die zweren bij deze manier van straffen omdat het volgens hen werkt. Maar men ziet vaak niet de problemen die ontstaan rondom het straffen op deze manier, zelfs wanneer deze straffen kort worden toegepast. Eigenlijk is een waarschuwing hier wel op zijn plaats, gebruik deze vorm van straffen nooit bij huiskamerpapegaaien. Het is niet alleen onnodig maar zelfs schadelijk voor de relatie die je hebt met je papegaai.

Onacceptabele bijwerkingen van negatief straffen
Onderzoek van deze manier van straffen is echt niet nieuw of in beperkte mate uitgevoerd. Juist het tegenovergestelde, het onderzoek is al tientallen jaren gaande en is al diverse malen herhaald op verschillende diersoorten, zelfs op mensen. Ondanks dat er wel verschillen zijn op de manieren waarop onderzoekers de uitkomsten beschrijven is er een patroon zichtbaar waaruit blijkt dat er vele negatieve bijwerkingen zijn welke telkens weer gezien worden bij veel individuen die op een negatieve manier worden gestraft.

De eerste, meest voorspelbare bijwerking is dat het individu de strafsituatie probeert te ontvluchten. Wanneer vluchten wordt tegengehouden, zoals bij onze gekooide en geknipte huiskamerpapegaaien het geval is, zal het dier:

1. Zich helemaal terugtrekken en niet meer willen meedoen;
2. Geen reactie vertonen, zelfs apathisch worden;
3. Zijn gedrag verergeren, zelfs agressief reageren en/of
4. Heel bang worden zelfs tot aan fobisch gedrag toe.

Voor de meeste van ons is dit onacceptabel of zou het in ieder geval onacceptabel moeten zijn. Een echte liefhebber zou zich moeten schamen wanneer ze deze zogenaamde bijwerkingen opmerken bij hun zo geliefde vogel. Sommige van ons hebben het wel eens meegemaakt, toen zij een papegaai meer vrijheid wilden geven door de kooi open te laten staan, maar dat de vogel hiervan geen gebruik maakt. Erger nog de vogel gaat lange tijd bang in een hoek van de kooi zitten en maakt zich zo klein mogelijk. 

Andere papegaaien reageren zelfs niet meer op de meest eenvoudige handelingen. Ze willen niet opstappen of stoppen zelfs met eten. Het gebeurt zelfs wel eens dat een papegaai zijn eigen baasje aanvalt of heel bang wordt van mensen of dingen die hem nooit iets hebben aangedaan. Dit kan zeer plotseling ontstaan. Als je naar de verschillende onderzoeken kijkt en hierbij je eigen ervaring zet dan kun je het toch nooit verantwoorden dat je jou papegaai op een negatieve manier straft. Je moet dan toch heel weinig gevoel in je lijf hebben om hiermee door te blijven gaan. Er zijn op de lange termijn geen voordelen, vaak levert het zelfs een toename van het probleem.

Maar waarom blijven we toch iedere keer op deze manier straffen? Dit heeft alleen maar te maken met de resultaten die je op de korte termijn soms behaalt. Iedere keer als je jou vogel zo straft zal hij misschien direct resultaat laten zien en dat is dan weer een beloning voor de trainer.
Als een papegaai weer eens schreeuwt en je gooit iets naar de kooi en hij is dan stil dan is dit een kleine beloning na een negatieve straf. Maar op de lange termijn zul je merken dat je dit steeds vaker zult moeten doen voor hetzelfde resultaat.

Met dit voorbeeld wordt dus wederom aangetoond dat negatief straffen juist het tegendeel veroorzaakt. Je zult het zelf wel merken zodra je het toepast. Doe het dan maar ook gewoon niet. Zoek naar een alternatief, die zal er altijd wel zijn. En anders is een papegaai misschien toch niet het juiste gezelschap voor jou..... Denk hier maar eens goed over na! Hoe je jezelf ook ziet met betrekking tot je papegaai. Ben je zijn baasje, zijn partner, zijn vriend ben je zijn trainer of straffer? Eigenlijk ben je het gewoon allemaal, het ene meer dan het andere. Tijdens je omgang met je vogel ben je in principe altijd bezig hem te trainen en hem op te voeden. Maar hier ligt ook een valkuil. Onbewust kun je hem dan ook ongewenst gedrag aanleren. Daarom zullen we altijd goed moeten blijven opletten als we interactie hebben met onze papegaaienvrienden.
Een voorbeeld van onbewust ongewenst gedrag aanleren is het volgende: lang geleden hadden we een heel lief grijsje genaamd Goofy. Goofy was een ontzettend goede vriend en was heel lief en trouw aan ons. Wat hadden we nu veroorzaakt? Iedere keer als Goofy aangaf dat hij moest poepen, het draaien met de staartveren, zetten we hem op de kooi. Als gevolg hiervan hadden we hem onbewust zindelijk gemaakt. Hij poepte alleen nog maar in of op de kooi. Heel mooi zou je denken, maar dat is het dus niet. Zodra hij bij ons zat of we met hem weggingen poepte hij niet meer. Hierbij liep de papegaai de kans om verstopt te raken en problemen te krijgen met aambeien en een uitstulpende endeldarm. Dit kan zelfs een dodelijke afloop hebben. Dus mensen pas hier mee op. Het klinkt allemaal heel leuk, veel trainers leggen uit hoe je dit kunt trainen,maar doe het in hemelsnaam niet! Een vochtig doekje, papierendoekje of een extra was in de wasmachine ruimt ook het poepje op en is veel gezonder voor je papegaai.

Maar je kunt er ook gebruik van maken. Trainen hoef je niet perse in een trainomgeving met voedsel als beloning. Puur in de omgang met de papegaai kun je hem al veel leren en een uitbundig "goed zo" of een uitbundige "jaaaa" kan ook vaak een prima beloning zijn. Leer hem ook van jong af aan wat "nee" of "eeuh" betekent. Dan kun je al corrigeren (lees mild straffen) met je stem. En dat werkt vaak veel beter. Er zijn soms vogels die niet willen trainen of geen beloning willen aanpakken, dan werkt het belonen met de stem soms heel goed. En soms zul je ongewenst gedrag gewoonweg moeten accepteren. Soms past de vogel zijn gedrag gewoon aan als je hem gewoonweg zijn gang laat gaan. Dan negeer je niet de vogel maar negeer je zijn gedrag. De mildste vorm van straffen lijkt me. Vooral bij oudere vogels bereik je op deze manier soms meer.

Dit resultaat zagen we bij een 35 jarig grijsje. Telkens als die bij ons zat begon hij na korte tijd partnergedrag te vertonen. Hij gaf voer op en begon telkens weer zijn "paringsdans". In het begin zetten we hem telkens weer terug op zijn speelboom wanneer hij hiermee begon. Dit leidde al heel snel tot agressie en frustratie bij de papegaai. Het was al een chronisch plukker en deze methode werkte geheel averechts. Ook de band met de vogel werd minder en afstandelijker. Het belangrijkste nog was dat het gewoonweg niet hielp. Hierop zijn we anders gaan handelen. We hebben het partnergedrag gewoonweg toegelaten. Hij mocht gewoon zijn gang gaan met als enige verschil dat we geen aandacht gaven aan dat gedrag. Dus begon hij voer op te geven dan lieten we hem en ruimde het gewoon rustig op. Lieten hem lekker "dansen", wat had ie een lol. Maar wat was het resultaat na een tijdje? Het ongewenste gedrag werd steeds minder totdat hij het nog maar zelden deed. De papegaai was veel minder gefrustreerd, reageerde veel vriendelijker en liet zich makkelijker benaderen. Hij plukt zelfs minder. En wat heeft het ons gekost Helemaal NIETS. Het kostte zelfs geen tijd.

Zo zie je maar dat je vele methoden hebt om ongewenst gedrag te verminderen of gedrag en kunstjes aan te leren. Elke papegaai is een individu en zal dan ook zo benadert dienen te worden. Probeer nooit één ding maar probeer zoveel mogelijk methoden. Maar als je iets probeert geef het dan ook de tijd. Ga niet telkens na een week of zo over naar een andere methode.
De allerbelangrijkste tools in onze ogen zijn in ieder geval:

• Observeren
• Geduld
• Nooit opgeven
• Consequent handelen
• Accepteren

Lees veel, luister veel en zoek nog meer kennis en blijf proberen en volhouden. Maar doe dit op een vriendelijke, krachtige, consequente maar diervriendelijke manier. Dat is voor alle partijen beter. En soms is accepteren ook een goed resultaat om harmonieus samen te leven. Succes allemaal en laat ons weten wat jullie resultaten en ervaringen zijn zodat ook wij daar weer van kunnen leren.