Agressie en socialisatie
De twee gedragingen agressie en bijten vallen net als schreeuwen en plukken in de categorie ongewenst gedrag. Agressie valt meestal samen met sociale opvoeding. Deze opvoeding wordt normaal vanaf jongs af aan gegeven door de ouders, broers en zussen en andere soortgenoten in zijn omgeving. Een huiskamerpapegaai heeft, helaas, niet altijd zijn opvoeding afgemaakt of is er zelfs nooit aan begonnen. Daar gaan we weer. Handopfokpapegaaien zijn vaak te vroeg bij hun ouders uit het nest gehaald of zijn uitgebroeid door de machine. Dit zijn dan ook vaak de probleemgevallen. Nu kun je babypapegaaien ook nog socialiseren door ze op zo jong mogelijke leeftijd in contact te brengen met zoveel mogelijk verschillende (soorten en maten) mensen en (huis-)dieren. Net als bij een hond en een kat zal een gesocialiseerde papegaai veel minder moeite hebben met de omgang met vreemde mensen en dieren. Het is natuurlijk heel onnatuurlijk om een papegaai met een hond of een kat om te laten gaan. Dit zijn tenslotte roofdieren en de papegaai is een prooidier. Dit kan soms voor verwarring zorgen als de socialisering niet goed is afgemaakt. Verwarring gaat vaak samen met angst. En angst en agressie gaan hand in hand.
Als een papegaai niet goed gesocialiseerd is, dan is de kans dat hij agressief wordt naar mens en dier vrij groot. Zeker de agressie naar vreemde mensen en dieren. De agressie die hier ontstaat wordt gevoed door de angst van de papegaai.

Groepsdier en socialisatie
Een papegaai is een groepsdier. Zijn instinct zegt hem bij de groep aan te sluiten om veilig te zijn voor roofdieren. In de groep zien vele ogen gevaar aankomen wanneer zij met z'n allen in het wild aan het fourageren zijn. In de huiskamer maken alle aanwezigen, ook huisdieren en regelmatige gasten, deel uit van de groep van de papegaai. Van de papegaai wordt verwacht, van zijn baasje, dat hij zijn eten op eet terwijl de kat zit toe te kijken. Dit kan instinctief voor nogal wat verwarring zorgen, als de papegaai niet goed gesocialiseerd is in het onnatuurlijke leven in de woonkamer. En verwarring leidt tot agressie en agressie tot bijten.

Ook al is een papegaai een groepsdier en beschouwt alle gezinsleden als lid van zijn groep, wil dat niet direct betekenen dat hij ook iedereen direct mag. Een papegaai is heel duidelijk een individu. Een persoonlijkheid die zelf keuzes maakt en dus ook zelf bepaalt wie hij wel en niet mag. Een goed gesocialiseerde papegaai zal een gezinslid die hij niet mag niet agressief benaderen. Hij zal wel op een andere manier met hem of haar omgaan. Een papegaai die niet goed gesocialiseerd is wil nog wel eens flink agressief reageren op dat gezinslid wat hij niet mag. Dat is nogal een verschil maar het komt helaas heel vaak voor. Vaak wordt zo'n papegaai eenkennig genoemd. Maar hij is gewoon niet goed opgevoed en daar kan hij eigenlijk niets aan doen.

Ook het feit dat een papegaai alleen vreemden bijt, of alleen een man of vrouw, heeft vaak te maken met de socialisatie van een papegaai. Een papegaai die vreemden niet mag, is tijdens zijn socialisatie meestal met te weinig verschillende (soorten en maten) mensen in aanraking geweest. Hetzelfde geldt voor de papegaai die zogenaamd eenkennig is naar mannen of vrouwen. Die vogels zijn vaak tijdens de "pap-periode" en vroege jeugd alleen of vaker gehanteerd door alleen een man of vrouw. De socialisatie is dan een grote mislukking. Dit zien we helaas bij heel veel tamme huiskamerpapegaaien, en tot nu toe op een enkeling na, bij elke opvangpapegaai. Agressie is één van de redenen waarom baasjes afstand doen van hun papegaai. Dit ongewenste gedrag, wat bijna altijd, gepaard gaat met bijten, is net als plukken en schreeuwen heel moeilijk af te leren. Ook hier is het een heel lange weg die soms heel moeilijk is vol te houden. Maar het kan.

Plaatsvervangende (misplaatste) agressie
Klinkt heel ingewikkeld maar is het niet. Dit wil alleen de agressie beschrijven die voorkomt bij sommige papegaaien. Sommige papegaaien bijten hun baasje, die ze normaal niet bijten, omdat de persoon die ze helemaal niet mogen voorbij loopt. De papegaai ziet op dat moment gewoon niet bij wie hij zit en begint te bijten. De agressie is hier niet gericht naar het baasje maar naar die persoon die hij echt niet mag. Helaas richten ze die plaatsvervangende agressie ook naar soortgenoten. Dit kan heel vervelende situaties veroorzaken. Zeker als je verschillende papegaaien bij elkaar in een volière of grote kooi hebt. Meestal kun je zulk soort papegaaien het best apart in een kooi houden om de andere te beschermen. Sommige papegaaien zitten ook liever in een eigen kooi of gebied dan samen met andere. Ze vinden het echter wel altijd fijn als er andere papegaaien in de nabije omgeving zijn.

Bijten
Agressie en bijten gaan vaak hand in hand. Maar een papegaai kan ook zonder agressief te zijn bijten. Wij leren dat meestal zelf de papegaai aan. Niet expres natuurlijk, maar ons mensen reageren nu eenmaal anders dan papegaaien. En daardoor willen we nog wel eens ongewenst gedrag onbewust belonen en zelfs versterken. Een papegaai kan bijten als gereedschap gebruiken om een doel te bereiken. Als bijvoorbeeld een vervelend kind telkens op zijn kooi slaat, kan de papegaai er achter komen dat wanneer hij dat kind dan bijt, het kind daarmee stopt. En als hij blijft bijten, komt het kind niet eens terug. Versterkt ongewenst gedrag. Alle papegaaien houden nu eenmaal heel erg van aandacht. Ze komen er vaak snel achter dat wanneer ze lekker hun snavel in een hand zetten, wanneer ze meegenomen worden, het baasje leuke geluidjes maakt en "auw" zegt. We hebben zelfs een Grijsje gehad die zei eerst "auw" en beet daarna zijn vrouwtje. Ze hebben het helemaal door, ze zijn nu eenmaal intelligent.

Bijten om aandacht afleren
Het bijten om aandacht kun je meestal vrij gemakkelijk afleren. Reageer niet op de beet. Niet zo eenvoudig natuurlijk, want zo'n knauw kan nu eenmaal flink pijnlijk zijn. Maar reageer niet. Loop weg. Als een papegaai nog in zijn kooi zit, je wilt hem laten opstappen en hij bijt, loop dan, zonder maar een kik te geven, iets te zeggen of zonder hem maar aan te kijken, weg uit zijn zichtveld. Verlaat de kamer en/of ga gewoon even iets anders doen. Na korte tijd probeer je het opnieuw. Bijt hij weer, doe dan hetzelfde. Maar bijt hij niet, beloon hem dan met een uitbundig "goed zo",of geef hem zelfs iets lekkers. Genegeerd worden is en heel zware straf voor een papegaai die alleen aandacht wil. Als je deze methode volhoudt zal het bijten zeker minder worden en zelfs helemaal verdwijnen. Ons Grijsje Cookie bijt in ieder geval niet meer als hij wordt meegenomen. Hij zegt ook geen "auw" meer, maar dat vinden we niet zo erg.

Bijten uit angst
Dit komt het vaakst voor, en is meestal een verschijnsel waarvan je de oorsprong kan zoeken in de opvoeding. Als een papegaai niet goed gesocialiseerd is weet hij gewoon niet hoe hij zich behoort te gedragen. Hierdoor wordt een papegaai ook nog eens flink onzeker en heeft weinig zelfvertrouwen. De papegaai wordt bangin sommige situaties, soms zelfs doodsbang! Dan kan hij veel soorten ongewenst gedrag gaan tonen. Schreeuwen, plukken en bijten is allemaal ongewenst gedrag wat bij zulk soort papegaaien voorkomt.
Maar angst kan ook veroorzaakt worden door ervaringen. Post traumatische stress stoornis is een stoornis die niet alleen bij mensen voorkomt, maar bij ieder intelligent wezen. Als een papegaai door een handeling of situatie in een doodsangst terecht is gekomen, kan hij later op een soortgelijke situatie heel angstig en agressief reageren. Met bijten als resultaat. Maar het hoeft nog niet eens voortkomen uit een syndroom maar ook gewoon uit andere nare ervaringen. Een dierenarts weet er vaak van alles van. Veel papegaaien hebben pijnlijke ervaringen bij behandeling door een dierenarts. Bij een dierenarts zijn er naast pijnlijke ervaringen nog meer factoren die een papegaai heel angstig kan maken. Gelukkig weet een gespecialiseerde vogeldierenartsen heel goed hoe ze een angstige papegaai moeten hanteren. Anders zou het pleistergebruik in zo'n praktijk flink groot zijn.

Bijten uit angst? haal er een specialist bij
Het afleren van dit soort bijtgedrag is moeilijk, maar kan wel in de meeste gevallen. Hou echter wel in gedachte dat sommige papegaaien getekend zijn voor het leven, en dit ongewenst gedrag chronisch blijven vertonen. Dat geldt trouwens voor meer soorten ongewenst gedrag. Ook schreeuwen en plukken kunnen niet altijd helemaal worden afgeleerd. Dan maakt dit gedrag inmiddels deel uit van de papegaai. Dan moeten wij mensen er meer leren omgaan, en als liefhebbers van papegaaien kunnen wij beloven dat dit echt mogelijk is.

Angst kan bij papegaaien veroorzaakt worden door enorm veel factoren. We halen tenslotte een dier in de huiskamer die eigenlijk door de evolutie ontwikkeld is om in een jungle te leven. Bijten door angst is iets wat dus ook moeilijk te behandelen en te trainen is. Ons advies is dan ook, om in deze gevallen professionele specialistische hulp in te schakelen van bijvoorbeeld een gedragstherapeut voor papegaaien. Ook PapegaaienWelzijn beschikt over zo'n gedragstherapeut en kan je niet alleen aan informatie helpen. Maar ook aan persoonlijke begeleiding van je papegaai en jou. Angst en bijtgedrag is niet alleen een probleem van de papegaai maar ook van zijn baasjes.

Wat je zelf kunt doen
Voordat je een papegaaien gedragstherapeut consulteert kun je zelf ook nog het één en ander doen. Je moet er eigenlijk eerst achter komen waarom je papegaai dat gedrag vertoond. We moeten eerst een "gedragsanalyse" uitvoeren. Niet schrikken nu, het valt mee. We kunnen hetzelfde te werk gaan als bij het andere ongewenst gedrag, zoals schreeuwen en plukken. Neem je tijd en observeer je papegaai. Kijk met welk doel de papegaai iemand bijt. En schrijf de antwoorden van onderstaande vragen op:

• Wat gebeurt er in de omgeving van de papegaai waarom hij zou kunnen bijten?
• Hoe bijt hij en hoe hard?
• Wat gebeurt er direct na de beet, hoe gedraagt de papegaai zich en wat heeft hij nu bereikt?

Je kunt jezelf ook nog afvragen: bijt mijn papegaai door iets uit zijn verleden? Als je dit een tijdje hebt gedaan kun je gaan kijken of je verbanden ziet. En dit is nu gedragsanalyse. Bijten is het einde van een proces waar heel veel zaken aan vooraf gaan. Deze zaken zien we heel vaak over het hoofd, maar kunnen we door goed te observeren meestal goed beschrijven.

Vaak zien we bijvoorbeeld de lichaamstaal van een papegaai in zijn geheel over het hoofd. Een Grijze Roodstaart geeft door het opzetten van zijn veren en het groter en kleiner worden van zijn pupillen duidelijk aan dat je een grens overschrijdt. Reageer je hier niet op, door je bijvoorbeeld terug te trekken, dan bestaat de kans dat je gebeten wordt. En hoe kun je dat voorkomen? Heel gemakkelijk, let op de lichaamstaal van de vogel. Geeft deze aan dat je te ver bent gegaan trek je dan meteen terug. Ga een volgende keer weer verder en beloon de papegaai telkens weer. Je bent nu aan het trainen!

Meestal bijt een papegaai altijd om een zelfde doel wat duidelijk zal worden tijdens en na het observeren. Kun je zelf de reden en het doel van de beet beschrijven dan kun je er ook iets aan doen. Probeer het doel weg te nemen zodat de papegaai geen reden heeft om te bijten. Bijvoorbeeld: bijt een papegaai als je hem van achter benaderd, doe dit niet meer en benader de vogel anders. Ga met hem trainen en je zult zien dat je hem na verloop van tijd ook van achter kunt benaderen.
Is de reden van bijten echter angst of kun je geen reden of doel beschrijven, dan wordt het een stuk moeilijker en kun je het beste professionele hulp inschakelen.

Over het algemeen kun je agressie en bijten soms voorkomen door je aan de volgende punten te houden:

• Let altijd goed op de non-verbale communicatie door de papegaai. Let op de lichaamstaal, uitstaande veren, groter en kleiner worden van de pupillen, uitzetten van de staart, opzetten van de kuif, grommen, enz. Lichaamstaal kan per soort kromsnavel variëren. Laat een papegaai weten genoeg van je te hebben, doe dan gewoon een stap terug;
• Accepteer het feit dat niet elk huisdier van dezelfde sociale interactie houdt en dat alle papegaaien individuen zijn met individuele behoeften. Niet elke papegaai houdt van knuffelen. Als een papegaai dit niet wil, probeer het dan ook niet. Je kunt er wel langzaam naar toe werken door samen te trainen, en veel tijd samen door te brengen om zo de onderlinge band te versterken. Dan kun je het op een later tijdstip nog eens voorzichtig proberen, de papegaai geeft het meestal zelf aan;
• Beperk het hanteren, poetsen en andere fysieke aanrakingen van de papegaai door iemand van het gezin, als die persoon een seksuele prikkel veroorzaakt bij de vogel;
• Zorg dat je niet wordt gebeten. Die klinkt goed hé. Probeer door het observeren de vogel de reden te achterhalen, en probeer hem telkens voor te zijn door de reden van bijten weg te nemen of te voorkomen;
• Stel, samen met de andere gezinsleden, voedingsschema's en trainings- en verrijkingsschema’s samen en ga gezamenlijk werken aan het trainen voor gewenst gedrag van de papegaai. Hierdoor wordt het ongewenst gedrag vanzelf minder en wordt de onderlinge band sterker;

Ga telkens na een bepaalde periode met z'n allen rond de tafel om de situatie opnieuw te beoordelen. Zorg dat eventuele veranderingen in de schema's, werkwijze, speelgoed, voeding, enz. bij iedereen bekent zijn. Zorg dat iedereen als groep, consequent, meewerkt aan het trainen en verrijken van de papegaai.

Lichaamstaal van een papegaai
Bij agressie en bijten heb je kunnen lezen dat je dit ongewenst gedrag kunt voorkomen door te letten op de lichaamstaal van je papegaai. Soms zijn de tekenen heel erg subtiel, maar door het goed observeren van meneer haakneus, in verschillende situaties, kun je ze wel ontdekken.
Lichaamstaal is per soort, per situatie anders. Een andere lichaamsbouw, verenkleed of een andere leefgebied kunnen voor ander lichaamstaal zorgen. Lichaamstaal wordt door papegaaien geuit door de ogen, de veren, het geluid wat ze maken, de houding van de vleugels, bewegen en vorm van de staart, gebruik van de snavel en de algehele houding van het lichaam. Het observeren van de lichaamstaal en er rekening mee houden is een goed stuk gereedschap tijdens de opvoeding en het trainen van de vogel. Ga naar de website voor meer informatie en artikelen over dit onderwerp.