Plukken en schreeuwen zijn twee termen die je als papegaaienbezitter liever niet tegenkomt bij je papegaai. Het breekt je hart als je lieve vriend zijn veren eruit sloopt, soms tot bloedens toe. We moeten helaas zeggen dat veel papegaaienbezitters dit al hebben meegemaakt, wij zijn hierop geen uitzondering. Deze twee termen worden ook altijd in één zucht genoemd met gedrag. Schreeuwen en plukken is ongewenst gedrag. Gedrag dat van nature niet bij papegaaien voorkomt en natuurlijk niet gewenst is. Het valt ons vooral op dat van alle plukkers en schreeuwers die bij ons de revue zijn gepasseerd het grotendeels handopfokvogels betrof. Het gebrek aan opvoeding door de ouders op heel jonge leeftijd zal hoogstwaarschijnlijk een heel grote oorzaak zijn van dit ongewenste gedrag. Maar er zijn nog meer oorzaken en het is meestal ook een combinatie van factoren, lees en huiver.

Plukken
Meestal wordt plukken niet veroorzaakt door één probleem maar meestal door een combinatie van factoren. Natuurlijk kan plukken ook door de ziekte bek- en veerrot (PBFD) worden veroorzaakt maar dat is al snel te diagnosticeren. En zelfs bij bek- en veerrot zijn er meestal nog andere factoren die het plukgedrag verergeren. Heel vaak begint het met één veertje. Dat wordt dan weggewuifd als toeval. Maar dan de volgende, de volgende, de volgende en dan volgt wanhoop. Dit zeer extreme onnatuurlijke, ongewenst gedrag kan o.a. door een combinatie van de volgende factoren worden veroorzaakt:

• te weinig, te eenzijdige of slechte kwaliteit voeding;
• verhoogde hormoonproductie;
• chronische stress en angst;
• verveling en/of gebrek aan zelfstandig speelgedrag;
• een onnatuurlijk sterke band met de eigenaar;
• gebrek aan lichaamsbeweging;
• gebrek aan mentale stimulatie en/of leermogelijkheden;
• sociale isolatie (bijvoorbeeld te lang in een kooi);
• te weinig douchen- en badmogelijkheden;
• minder of juist meer daglicht;
• het plukgedrag is op de één of andere manier, per ongeluk, gestimuleerd of beloond;
• erfelijke aandoening (komt bij papegaaien slechts zelden voor);
• medische problemen zoals chronische bacteriële of parasitaire infectie.

Deze lijst van factoren is natuurlijk bij lange niet compleet. Meestal dient een "plukspecialist" in de leefomgeving te gaan kijken naar eventuele secundaire factoren in die omgeving, huisvesting, voeding, gezondheid, enz. De medische problemen staan op nummer 13 maar dit is de eerste oorzaak die onderzocht dient te worden. Bezoek een goede vogelgespecialiseerde dierenarts. Hij weet precies op welke ziekten hij de papegaai moet onderzoeken. Het is heel goed mogelijk dat een papegaai een chronische ziekte onder de leden heeft maar dit nooit heeft laten merken. Een papegaai is een prooidier, zodra hij zwakheid vertoond is hij direct een aantrekkelijk doelwit voor een jager. Dit verstopgedrag is instinctief ingebouwd. Een oorontsteking en huidschimmel zijn veel voorkomend aandoeningen die plukken kunnen veroorzaken. Deze aandoeningen zorgen ervoor dat de papegaai veel jeuk krijgt. Deze aandoeningen zijn gelukkig goed te behandelen door een dierenarts.
Voeding is heel belangrijk, we hebben er zelfs een hoofdstuk aan gewijd in dit boek. Voeding kan een vogel maken maar ook breken. Een fout in de voeding van een papegaai is snel gemaakt. Als je twijfelt aan de juistheid van de voeding van jou papegaai, vraag dan advies aan een specialist.

Vetten en koolhydraten zijn voedingsmiddelen die voor energie zorgen. Helaas hebben onze huiskamerpapegaaien, in relatie tot wilde papegaaien, een heel kleine energiebehoefte. Bij sommige papegaaien leidt een dieet met een te veel aan vetten en koolhydraten tot een verhoogde productie van de voortplantingshormonen. Een dieet dat bestaat uit meer dan 5% zaadmix, een groot percentage fruit, menselijke snacks en snoep, veel koolhydraatrijk eten zoals rijst en aardappels kunnen voor flinke problemen zorgen.

De verhoogde hormoonproductie komt meestal voor bij papegaaien die tegen het volwassen worden aanzitten of die reeds volwassen zijn. Dus bij heel jonge vogels kan deze factor meteen worden uitgesloten. Verhoogde productie van de voortplantingshormonen wordt meestal veroorzaakt door stimulerende factoren uit de omgeving. Deze factoren zijn o.a.:

• voeding met een te hoge concentratie van koolhydraten en vetten
• de aanwezigheid van een mogelijke partner en/of de fysieke aanraking hiervan
• toegang tot kleine donkere plekjes
• langer op dezelfde plaats willen blijven (Als je vogel langere tijd, meer dan 5-10 min., op dezelfde plaats blijft zitten zoals op je schouder of schoot, in kartonnen dozen, in een keukenla, slaaptentjes, enz. dan is de kans groot dat de hormonen een rol spelen)

Een eenvoudige manier om de hormonen omlaag te brengen is het regelmatig wisselen van kooi of verblijfplaats. Introduceer telkens nieuwe zitstokken en speelgoed. Neem de vogel mee naar buiten of laat hem lekker in een buitenvolière.

Stress en angst van een vogel kun je bepalen door het observeren van de lichaamstaal en het gedrag in verschillende situaties. Het probleem met plukken door stress is dat plukken ook weer extra stress veroorzaakt. Het is als een rollende sneeuwbal. Het probleem wordt alsmaar groter. Als je denkt dat dit één van de oorzaken is van het plukken, dan kun je stressreducerende maatregelen nemen. In het kort gezegd moet je de stress en angstverhogende factoren wegnemen of de papegaai trainen om met deze factoren om te gaan. In het lang kan er een boek over worden geschreven (en dat is ook gedaan), alleen al over dit onderwerp. 

Plukken door stress en angst is te verhelpen maar dit is dan een heel lange strijd. Om hiermee om te gaan moet je toch stevig in je schoenen staan. Het is een ontzettend rot gezicht als jou vriend weer aan het plukken is. Niet iedereen kan hier tegen. Met betrekking tot veel andere hierboven opgesomde factoren kun je het beste de omgeving van de papegaai goed, gedetailleerd, kritisch en objectief beoordelen. Houdt de vogel zichzelf bezig? Doet hij dat niet introduceer dan meerdere foerageerplaatsen en foerageerspeeltjes. Zorg voor voldoende sloopspeelgoed en andere dingen zoals wilgentakken.

Zorg voor positieve versterking van zijn psyche. Zorg dat het zelfvertrouwen wordt opgeschroefd door met de vogel te trainen. Geef hem voldoende knaagspullen, zodat hij wordt afgeleid van het plukken. Een rol ongeparfumeerd wit toiletpapier kan bijvoorbeeld een goede afleiding zijn voor een papegaai die zichzelf plukt. Krijgt de papegaai een drijfnat bad, zeker eens per week? Veel gevallen van papegaaien met bek- en veerrot werden stukken beter toen zij vaker de kans kregen te badderen. De papegaai moet zeker iedere dag 3-4 uur uit zijn kooi. Dit is het absolute minimum om een papegaai nog enigszins tevreden te houden. Zorg ervoor dat de papegaai er lol in krijgt om heerlijk te fladderen of te vliegen. Doet hij dit niet? Leer het hem dan, het is een goed aerobische oefening wat zorgt dat hij toch nog wat lichaamsbeweging krijgt. Geef je papegaai goede aandacht. Ga met hem trainen, leer hem, ook voor de papegaai leuke, trucjes. Geef hem foerageerspeelgoed en puzzels zodat hij tijd besteed met het oplossen van deze speeltjes. Een goede manier om ongewenst gedrag af te leren is gewenst gedrag aan te leren.

Het allerbelangrijkste in de strijd tegen het plukken is, dat je voorkomt dat je het plukken verergert of zelfs onbewust beloont met je aandacht naar de papegaai. Als je dit per ongeluk doet dan zal het plukken juist verergeren. Sociale aandacht is een grote oorzaak voor veel papegaaien. Als een bepaald gedrag hem deze aandacht oplevert, dan leren ze al snel dat ze dat gedrag vaker moeten vertonen. In plaats daarvan, wanneer je zeker weet dat hij aan het plukken is (en niet gewoon aan het poetsen), kun je hem op de volgende wijze afleiden: als je ziet dat hij aan het plukken is doe dan net of je hem compleet negeert en zorg voor een soort van auditieve of visuele afleiding (zoals met een sleutelbos rammelen). Het mag hem niet laten schrikken maar alleen afleiden van het plukken. Hij moet eigenlijk niet in de gaten hebben dat die afleiding te maken heeft met zijn gedrag. Zodra hij dan opkijkt beloon hem dan met een "goed zo" of een andere beloning met je stem. Ga naar hem toe en geef hem direct een voetspeeltje of een papegaaiensnoepje. Als hij het pakt en begint te eten of te spelen met het speeltje moet je hem meteen belonen met een "goed zo" en loop dan meteen van hem weg. Als hij het pakt en meteen weggooit, of hij pakt het helemaal niet, laat hem dan opstappen op je hand of stok en zet hem op een andere zitstok of zitplaats.

Heb je alle stappen doorlopen en alles al geprobeerd wat binnen je mogelijkheden ligt, roep dan de hulp in van een specialist op dit gebied. Een vogelgespecialiseerde dierenarts of een gedragstherapeut voor papegaaien kunnen misschien een frisse blik werpen op het geval. En dan misschien, samen met jou, tot een oplossing komen van dit verschrikkelijke probleem. Maar geef jezelf niet de schuld van het probleem als je alles al hebt geprobeerd. Het is een zo intens complex probleem dat soms zelfs de beste specialisten geen oplossing kunnen geven. Er zijn heel veel tevreden en gelukkige papegaaien die toch, zo nu en dan, dit ongewenst gedrag laten zien.

Schreeuwen
Heel veel papegaaienbezitters komen het wel eens tegen. Een papegaai die heel hard en onophoudelijk schreeuwt. Dan hebben we het natuurlijk niet over het geluid dat ze van nature produceren. Die geluiden zouden papegaaien gewoon mogen laten horen. Je kunt deze vocale uitingen misschien een beetje beperken en soms een beetje bijsturen, maar verbiedt dit natuurlijk gedrag niet! Dit zou hetzelfde zijn als men een baby verbiedt te huilen. Als je dit geluid van je vogel niet aankunt, dit klinkt misschien hard, dan had je eigenlijk niet aan papegaaien moeten beginnen.

Roepen, fluiten, praten en nog veel meer geluiden worden door elke papegaai geproduceerd. Sommige iets harder en vaker dan anderen. Dit is ook een punt van afweging bij de aanschaf van een bepaalde soort kromsnavel.
Vooral tijdens het ochtendgloren en bij zonsondergang zijn de papegaaien vaak luidruchtig. Dit is meestal ook het geval als ze uitbundig en blij zijn, als je bijvoorbeeld de kamer binnenkomt waar ze zijn. Wij worden altijd al begroet zodra we de voordeur open doen. Ook laten ze zich horen als je bijvoorbeeld visite hebt of aan het bellen bent, heel fijn natuurlijk, echt niet. Dit doen ze vaak om met het gesprek mee te doen en zo bij "zijn" groep betrokken te zijn.

Maar er is natuurlijk ook het ongewenste gedrag overmatig roepen en schreeuwen. Dit is ongewenst gedrag wat vrij moeilijk te vervangen is. Jawel vervangen, je kunt ongewenst gedrag niet echt stoppen je kunt gedrag wel vervangen door gewenst gedrag. Je moet hierbij heel systematisch en consequent te werk gaan. Het vervangen van dit ongewenste gedrag is niet alleen prettig voor jou gemoedstoestand en trommelvliezen, maar ook de papegaai heeft hier zeker baat bij.

Een papegaai schreeuwt om een reden. Dit kan zijn om iets te voorkomen of om juist een doel te bereiken. Ieder intelligent wezen heeft geleerd dat je actie moet onder nemen om een doel te bereiken. Wij hebben bijvoorbeeld geleerd het licht aan te doen als we in het donker willen lezen.
Bij een papegaai is dit niet anders. De gebeurtenis die plaatsvindt net voor of na ongewenst gedrag, is meestal het doel waarom het ongewenst gedrag gedaan wordt. Maar ook de reden waarom de papegaai het blijft doen, wanneer hij telkens zijn doel bereikt. Er is een duidelijk verband tussen gedrag en het gevolg. Bij een schreeuwende papegaai is er dus altijd een reden waarom hij schreeuwt. Daar komen we alleen achter door te observeren. Let heel goed op welke gebeurtenis er plaatsvindt net voor of na het schreeuwen. Schrijf het eventueel op in een soort logboek. Vraag ook je gezinsleden en regelmatige bezoekers dit te doen. Je zult al snel een verband vinden tussen het ongewenste gedrag (schreeuwen) en zijn doel (bijv. voorkomen dat je weggaat).

Nu zijn er heel veel redenen waarom een papegaai gaat schreeuwen, veel van die redenen zijn weer verbonden met angst. Enkele voorbeelden zijn:

• angst om verlaten te worden;
• bang om overgeslagen te worden tijdens het eten;
• bang voor die glazenwasser die soms plotseling voor het raam staat;
• bang om geen aandacht van de leider of van de groep te krijgen;
• gevoel van onveiligheid;
• bang voor de spiegelingen die telkens door de woonkamer gaan;
• angst voor een bepaald persoon of (huis-)dier.

Sommige zaken zijn natuurlijk heel gemakkelijk te verhelpen. Als de papegaai telkens blijft schreeuwen als de deur open gaat, zet hen dan op zo'n positie neer zodat hij meteen kan zien wie er binnenkomt. Wat het meest voorkomt is het schreeuwen van de papegaai om onze menselijke aandacht. De vogel heeft geleerd dat wanneer hij blijft schreeuwen hij uiteindelijk altijd aandacht krijgt. Deze aandacht hoeft niet altijd een aai over de bol te zijn, zelfs al schelden we zijn huid vol en slaan we op de kooi (uit den boze natuurlijk!), zijn doel is bereikt. Hij heeft zijn beloning weer gekregen, in de vorm van aandacht. Ook al kijken we hem alleen maar aan, zijn doel is weer bereikt.

Wat veel gedaan wordt is het leggen van een doek of hoes over de kooi, weglopen uit de kamer, of het verplaatsen van de vogel van de klimboom naar de kooi. Maar dit alles geeft één probleem, we hebben hem al aandacht gegeven door dat te doen. Er is natuurlijk een mogelijke oplossing. Om iets te bereiken moeten alle gezinsleden hier actief en consequent aan meewerken. Hoe vaker de papegaai merkt dat zijn acties geen gevolg meer hebben zal het schreeuwen snel minder worden.

Hoe gaan we te werk?

• Observeer en rapporteer wanneer het ongewenst gedrag plaatsvindt. Soms is het maar een kleine reden waarom hij schreeuwt, zoals: de tv staat te hard, de kinderen zijn te druk, heftige discussies tussen mensen, er wordt al lange tijd niets meer tegen de vogel gezegd;
• Observeer en rapporteer wat de mensen rondom de vogel nu doen wanneer hij schreeuwt of gaat schreeuwen. Hoe belonen we onbewust zijn ongewenste gedrag. Door hem bijvoorbeeld aan te kijken en beginnen te lachen wanneer hij schreeuwt. De papegaai lacht en we zeggen hem zijn snavel dicht te houden, enzovoorts. Met deze informatie kunnen we misschien analyseren waarom hij dit ongewenste gedrag eigenlijk laat zien. Als we dit begrijpen kunnen we het gedrag voorspellenen er iets aan doen;
• Leer je vogel nieuwe manieren om aandacht te krijgen. Bijna iedere papegaai kan fluiten of praten. Als we deze geluiden nu telkens belonen met aandacht dan krijgt hij zijn beloning voor gewenst gedrag. Je moet dan echter leren luisteren naar je vogel. Zodra hij de geluiden maakt die je wilt dat hij maakt, beloon je hem meteen door hem aandacht te geven en uitbundig te prijzen met een "goed gedaan jongen". Dit moet je echt zo snel mogelijk doen. Dit wordt wel eens "belonen van vervangend gedrag" genoemd;
• Verbeter zijn leefomgeving in en buiten de kooi. Als je regelmatig nieuwe speeltjes in de kooi plaatst en deze speeltjes regelmatig wisselt met andere, dan heeft de papegaai iets doen in zijn kooi of op zijn speelboom. Hierdoor mist hij zijn groepsleden misschien minder vaak. Je probeert de vogel op zo veel mogelijk manieren bezig te houden.

Andere manieren kunnen zijn: foerageerspeelgoed, wc rolletjes, kartonnen doos, eten verstoppen, snacks verstoppen, enz. Sommige vogels moet je welleren hoe ze speeltjes moet gebruiken. Hiermee geef je hem aandacht, maar door deze aandacht geleidelijk af te laten nemen en de papegaai te laten spelen, zal de aandacht van de mens naar het speeltje overgaan. Door met je papegaai te trainen versterk je ook je band met de vogel en krijgt hij meer zelfvertrouwen. Dit alles werkt ook weer positief aan het bestrijden van ongewenst gedrag;

Leer de papegaai gewenst gedrag. Papegaaien zijn net sponsen, ze leren (helaas!) de hele dag. Het is jammer, dat het merendeel van wat we hem leren te maken heeft met schreeuwen en bijten. Als we hem nu, in plaats hiervan, bepaalde trucjes leren zoals naar een bepaalde zitplaats te gaan, komen als we hem roepen, of een rondje draaien op de zitstok, dan hebben we niet alleen een papegaai die zich goed gedraagt maar ook een vogel met meer zelfvertrouwen in zijn leven. Dat laatste is heel belangrijk voor de kromsnavels. Papegaaien met veel zelfvertrouwen zijn meestal vogels die zich goed gedragen. En telkens bij de beloning na een goed uitgevoerd trucje, krijgt hij niet alleen iets lekkers maar groeit ook iedere keer zijn zelfvertrouwen.

Zo heb je als papegaaieneigenaar je handen vol aan je lieve schreeuwende papegaai. Zorg echter wel dat je als gezin de vogel altijd op dezelfde manier consequent behandelt. Dus als jij na twee keer schreeuwen het genoeg vindt, dan horen jou gezinsleden ook daar de grens te stellen. Ook al is hun tolerantie groter of juist kleiner. Net als kleine kinderen (zelfde intelligentie) zijn papegaaien meester in het manipuleren van ons mensen. Ze onthouden ontzettend goed als ze iets hebben bereikt. En ongewenst gedrag aanleren is heel gemakkelijk maar het afleren hiervan vergt heel veel energie, tijd en knarsetanden. Maar we houden toch van hem, toch?