....een grote impact. Wat de dood van een huisdier voor invloed heeft op eigenaren.

Mensen die een huisdier hebben, dus ook een vogel, zijn daar meestal (sterk) aangehecht. Zo beschouwt 80% van de huisdierbezitters zijn of haar dier als een lid van het gezin. Met huisdieren maken we plezierige, maar ook minder plezierige, ingrijpende gebeurtenissen mee. Ze horen en zien meer van ons dan menig ander mens.

Omdat de levensverwachting van dieren meestal korter is dan van mensen zal bijna iedereen die dieren heeft met de dood van een dier geconfronteerd worden. Naarmate de band tussen mens en dier hechter is, zal de dood van het dier dieper ingrijpen in het leven van de mens. Soms sterven dieren heel plotseling, maar meestal moet de eigenaar de dierenarts vragen om tot euthanasie over te gaan. Soms zie je dit moment al maanden van te voren aankomen, soms komt het als een donderslag bij heldere hemel. Maar als een dier overlijdt waaraan men zeer gehecht is, kan het niet anders dan dat men een rouwproces door maakt. Dat is heel normaal, maar eigenaren ervaren soms veel onbegrip als ze verdriet hebben over het overlijden van een dier. Vaak wordt er gezegd “het is maar een vogel”, maar mensen die het hebben meegemaakt weten wel beter. Dit artikelt zal nader ingaan op wat eigenaren kunnen verwachten en hoe ze hiermee om kunnen gaan.

Voor de meeste mensen is het een zware beslissing om tot euthanasie over te gaan. Ze hebben liever dat het dier “vanzelf” dood gaat. Het dilemma waar men voor staat, is namelijk altijd of het inslapen niet te vroeg gebeurt (zodat het dier een kans op genezing misloopt), of juist te laat (waardoor het dier onnodig moet lijden). Schuldgevoelens kunnen dan ook heel makkelijk optreden. Aan de ene kant wil men het dier pijn besparen, aan de andere kant wilt men het dier niet kwijt. Deze ambivalente gevoelens maken het soms moeilijk om een weloverwogen beslissing te nemen.
Wanneer in overleg met de dierenarts is besloten het dier in te laten slapen, rijst de vraag waar de euthanasie moet plaats vinden. Als u prettiger vindt dat het bij u thuis gebeurt moet u dit, bij voorkeur voor dat het moment gekomen is, met uw dierenarts overleggen. Het voordeel van thuis euthanaseren is dat het dier de reis naar de dierenartsenpraktijk niet meer hoeft te maken en alles in een vertrouwde omgeving plaats vindt. Wanneer de dierenarts complicaties verwacht, is het aan te raden wel naar de kliniek te gaan.

Wel of niet aanwezig zijn bij de euthanasie is een punt van overleg met uw dierenarts. Er is veel voor te zeggen om er wel bij te zijn. Het dier is vaak rustiger en de eigenaar kan met eigen ogen zien wat er zich afspeelt. Het kan voor een eigenaar heel geruststellend zijn om te zien hoe de vogel een overgang maakt van een leven vol pijn naar een kalme dood. Veel mensen willen of durven echter niet bij de euthanasie aanwezig te zijn. Het kan zijn dat ze er eerder nare ervaringen mee hebben opgedaan of enge verhalen over hebben gehoord. Hierover praten met de dierenarts is belangrijk.

Een belangrijk aspect van de rouwverwerking is wat er met het dier moet gebeuren als het dier overleden is. Het overleden dier kan worden begraven, gecremeerd of gaat naar de destructie. Het is goed daar voor dat het dier wordt euthanaseert over na te denken. En het is heel persoonlijk waarvoor men kiest. Sommige mensen vinden het fijn om de as van de vogel in een urn in de huiskamer te hebben, anderen vinden het fijn om een graf op een speciale dierenbegraafplaats te kunnen bezoeken.

In de rouwverwerking zijn een aantal stadia te onderscheiden. In principe maakt iedere vogeleigenaar die een band met zijn of haar dier heeft deze stadia door. Het eerste stadium is de anticipatiefase waarin men zich voorbereid op de naderende dood van het dier. Men doet nog de laatste dingen met het dier, een knuffel, de laatste lieve woorden en eventueel het maken van de laatste foto’s. Als een dier heel plotseling overlijdt heeft men deze fase niet. Toch is het dan wel belangrijk om nog een laatste afscheidsritueel te houden. Sommige mensen schrijven nog een afscheidsbrief, anderen planten een boom. Ieder doet het op zijn of haar eigen wijze.
Na de euthanasie verkeert men meestal een tijdje in de crisisfase. Hierin doet men de dingen die men moet doen, maar het lijkt erop alsof men dat doet als een soort van robot, men is er eigenlijk niet helemaal bij. Er is soms ook ongeloof, men kan het eigenlijk niet geloven dat het dier gestorven is.
Na deze fase komt de fase van beproeving. Het kan gebeuren dat men soms het dier nog denkt te horen of denkt te zien, terwijl men heel goed weet dat het dier overleden is. Dit hoort bij het rouwproces en verdwijnt vanzelf weer na een aantal dagen of weken. Soms geeft men ook zichzelf de schuld van de dood van het dier. Maar de meeste vogeleigenaren gaan serieus met hun dieren om en kunnen ze er niets aan doen als hun dier sterft.
De laatste fase is de reconstructiefase waarin eigenaren weer denken over een nieuw dier en waarin de leuke herinneringen aan het gestorven dier weer de overhand krijgen.
De fases zoals hierboven beschreven lopen meestal door elkaar heen. Het is dus niet zo dat ze een voor een worden doorlopen. Bij honden en kattenbezitters is er onderzoek gedaan naar hoe lang deze rouwperiode duurt en dat bleek gemiddeld 8,5 maanden te zijn. Bij eigenaren van vogels is hiernaar helaas nog nooit onderzoek gedaan.

Wat kunnen eigenaren nu doen om met het verdriet om te gaan? Het allerbelangrijkste is dat men zich realiseert dat het verdriet heel normaal is. En verder is het goed om er over te praten. De ervaring leert helaas dat de omgeving soms wel begrip heeft voor het verdriet, maar dat men na korte tijd toch signalen opvangt dat het nu wel genoeg is. Dat het toch niet zo erg kan zijn. Maar het kan ook zijn dat er vanuit onverwachte hoek toch steun geboden wordt. Dat mensen wel begrip hebben, bijvoorbeeld omdat ze het zelf meegemaakt hebben.

Maar soms zijn rouwprocessen heel heftig en weet men zich geen raad. Het kan zijn dat er met dit rouwproces ook andere onverwerkte zaken naar boven komen. Voor deze eigenaren is het goed om te weten dat er ook professionele hulp beschikbaar is. Ik ben GZ (gezondheidszorg) psycholoog. Ik werk op de Faculteit Diergeneeskunde, maar heb daarnaast ook mijn eigen psychologenpraktijk. Hierin help ik veel mensen die doorverwezen zijn door hun dierenarts of die mij op een andere manier vinden, bijvoorbeeld via mijn website (www.endenburg.biz). Samen met deze eigenaren probeer ik het verlies te verwerken. Dit gebeurt d.m.v. gesprekken en een aantal andere technieken die in principe door de ziektekostenverzekeraars geheel of gedeeltelijk vergoed worden (zie ook website). Er is dan wel een verwijsbrief van de huisarts nodig. De ene keer zijn twee of drie gesprekken voldoende, de andere keer zijn dat er wat meer, maar dat is afhankelijk van wat mensen zelf willen. De meeste eigenaren vinden het heel fijn om nu eindelijk, sommigen lopen al maanden of jaren met hun verdriet rond, vrijuit te kunnen spreken over het verlies van hun huisdier, bij iemand die dit begrijpt en ook zelf heeft meegemaakt. Echter ook ik kan het verlies niet ongedaan maken, maar we kunnen er wel aan werken om het dragelijker te maken en uiteindelijk een plekje te geven.

Dr. Nienke Endenburg
Gz psycholoog.