Basis Vogelgezondheidszorg
In principe zijn gezonde papegaaien heel alert, hebben felle glimmende ogen, zijn actief en geïnteresseerd in wat er om hen heen gebeurd. Natuurlijk verschillen alle vogels in hun persoonlijke gedrag en mate van actief zijn. En alle papegaaien spenderen toch een flink gedeelte van de dag aan rusten, doezelen en slapen.

Een normale gezonde vogel zal gedeelten van de dag bezig zijn met eten en het zoeken hiernaar, spelen, geluid maken en interactief bezig zijn met andere leden van het gezin. Veel vogeleigenaren zien vaak dat hun vogel vooral ’s morgens en ’s avonds het meest actief en rumoerig zijn of wanneer het gezinsleven op z’n actiefst is. Ze rusten dan ook vaak tijdens de tussenliggende perioden.
Als je de gezondheid van je vogel wil bepalen is consistentie heel belangrijk. Als de omgeving stabiel is en het gezinsleven en de routine in huis vaak hetzelfde zijn, zal een gezonde vogel heel consistent zijn in zijn of haar gedrag, hoe actief hij is en of en hoeveel hij eet. Om deze reden moet je heel alert zijn op wijzigingen hiervan, zelfs al lijken die niet belangrijk.

Het is een goed idee om het gewicht van je vogel in de gaten te houden. Je kunt dit al doen met een gewone keukenweegschaal (die in grammen af te lezen is) en wat inventiviteit. Maar je kunt hiervoor ook een speciale geschikte vogelweegschaal voor aanschaffen. Een weegschaal voor het wegen van post of de reeds genoemde keukenweegschaal,
voor ieders budget is er wel een oplossing die werkt. Door wekelijks het gewicht van je vogel te controleren kun je al snel zien wanneer er grote veranderingen zijn. Zowel grote toename als afname van gewicht kan iets betekenen, vertel uw vogeldierenarts hierover.

Je kunt ook aan de borstspieren op het borstbeen (Musculus pectoralis) van jou vogel voelen hoe het staat met de conditie. De borstspieren van de meeste vogels zijn goed ontwikkeld om het vliegen te ondersteunen. Ze liggen aan elke zijde van de “kiel” van de vogel, een uitstekend bot dat deel uitmaakt van het sternum. Begin voorzichtig te voelen aan het begin van het borstbeen aan de bovenzijde net onder de krop. Glij dan met je vinger naar iedere zijkant om de zachtere spiermassa te voelen. De borstspieren zijn niet bij elke vogel hetzelfde ontwikkeld en zijn minder bij vogels die niet regelmatig vliegen. Wat belangrijk is dat je bekend bent met de musculatuur van jou vogel. Dan kun je veranderingen van de borstspieren herkennen, dit kan wederom betekenen dat de vogel ziek is.

Herkennen van de tekenen van ziekte
Samen met het jezelf bekendmaken van het normale gedrag van je vogel en het in de gaten houden van het gewicht en de conditie van de borstspieren, moet je ook volgende zaken in de gaten houden: verandering in de energie van je vogel, mate van actief zijn, eten, uitwerpselen en gedrag. Vogels zijn notoire schepsels als het gaat over zeer subtiele en vroege ziekteverschijnselen. Tekenen van ziekte zie je meestal niet totdat de ziekte in een vergevorderde staat is. Sommige zeggen dat dit een evolutionair aanpassing is. Vogels die er, in het wild, ziek uitzien zullen er eerder door een roofdier worden uitgepikt als prooi dan een gezond uitziende vogel. Het maakt niet uit waarom maar de vroege ziekteverschijnselen worden meestal over het hoofd gezien door de vogeleigenaar. Hierdoor gaan eigenaren vaak te laat naar de vogeldierenarts en blijkt de vogel heel ziek te zijn. Het moge duidelijk zijn dat vroeg herkennen van de ziekteverschijnselen heel belangrijk is. Het maakt soms zelfs het verschil tussen leven en dood!
Vogels die zich niet lekker voelen worden vaak stiller en minder actief. Ze hebben vaak minder zin om te spelen of om om te gaan met een gezinslid. Het kan je opvallen dat de vogel meer uitrust en slaapt. Hij houdt zijn veren bol en is minder energiek als het gaat om zijn normale gedragingen. Verder zal een zieke vogel vaak op een lagere stok of zelfs op de bodem gaan zitten, dit doet hij omdat dit dan het minste energie kost. Verandering in het normale gedrag van de vogel, ook hoe hij omgaat met anderen, kan heel belangrijk zijn.

Je moet ook je vogel in de gaten houden bij veranderingen van de eetlust. Je moet niet alleen de eetlust of het gebrek hiervan (anorexia) in de gaten houden. Maar ook of hij meer of minder eet en of hij zijn favoriete voer pakt. Vogels worden vaak wat kieskeuriger wanneer ze ziek zijn. Ze hebben meestal vooral interesse in lekkerder eten en laten hun normale voer liggen.

Hiernaast kunnen ook de uitwerpselen van je vogel veel informatie verschaffen. De uitwerpselen bevatten drie componenten. De faeces welke worden gemaakt door het maag- darmstelsel, de urate kristallen en urine welke gemaakt worden door de nieren. De kleur, volume en de samenstelling kan heel erg variëren. Dit wordt veroorzaakt door diverse factoren zoals het voedsel van je vogel. Vogels die vooral zaden eten hebben meestal groen gekleurde uitwerpselen. Terwijl vogels die een uitgebalanceerd dieet (pellets) krijgen hebben vaak een groter volume uitwerpselen. Ook nemen de uitwerpselen vaak de kleur aan van gekleurde pellets welke ze eten. Lossere, nattere uitwerpselen worden vaak door vogels geproduceerd welke een grotere portie groente en fruit eten. Uraten, welke door de nieren wordt aangemaakt, zien er vaak wit uit. Maar ze kunnen ook crème of lichtgeel in kleur zijn. Urine, wat vaak het vocht is bij de uitwerpselen, is meestal helder van kleur. Deze kan echter ook lichtgroen zijn of de kleur van gekleurde pellets aannemen.

Je moet alert zijn op veranderingen van de uitwerpselen van je vogel. Maar ook hoe de vogel zijn uitwerpselen uitscheidt kan een indicatie zijn dat hij ziek is. Belangrijke grote abnormaliteiten zijn:
het uitscheiden van zwarte uitwerpselen (melena); wat inhoudt dat er een bloeding is in het maag- darmstelsel;
bloed in de uitwerpselen;
losse nattere uitwerpselen (diaree);
passeren van onverteerd eten en stinkende uitwerpselen.
Abnormale uraten zien er helder geel, groen of roze uit. Abnormale urine kan er donker groen of bruin uit zien, of er kan bloed in zitten. Veranderingen in het volume van de urine kan ook belangrijk zijn. Als u een grote toename van het urinevolume ziet, speciaal in combinatie met een toegenomen dorst, zult u toch de vogeldierenarts moeten bezoeken.

Kiezen van een vogeldierenarts
Voor elk dier, inclusief mensen en papegaaien, is preventieve gezondheidszorg zeer belangrijk. Omdat dit een vroege ontdekking van een ziekte kan betekenen. Dit op zijn beurt zorgt er weer voor dat er op tijd behandeld kan worden. Wat vooral belangrijk is voor vogels, omdat de ziekteverschijnselen heel subtiel kunnen zijn. Hierdoor kan er te laat een behandeling gestart worden wat flinke consequenties kan hebben.

Het eerste wat je moet doen is een bekwame vogeldierenarts kiezen. Dit kan moeilijker zijn dan je denkt omdat er veel dierenartsen zijn. Deze dierenartsen hebben weer verschillende expertises en verschillende ervaringen en vaardigheden. Alle dierenartsen zijn verplicht (in Amerika) om een vierjarige opleiding in veterinaire training te volgen om hun graad (Doctor of Veterinary Medicine DVM of Veterinary Medical Doctor VMD)te verkrijgen. Gedurende deze vier jaar leren studenten over veel huisdieren, meestal hebben ze de mogelijkheid om te specialiseren. Studenten met een interesse in exotische soorten inclusief vogels, reptielen en kleine zoogdieren kunnen extra lessen volgen en hiervoor ervaring opdoen. Desondanks bevatten de meeste dierenartsenprogramma’s (in Amerika) alleen een basiskennis over exotische gevallen. Daarom zullen studenten met een interesse in exotische dieren na hun studie verschillende cursussen en conferenties moeten volgen. Ze kunnen een meer formele training krijgen om gecertificeerd te worden in hun specialisme. Voor een vogelspecialisme wordt, in Amerika, een certificatie beoordeeld door de American Board of Veterinary Practitioners. Zij eisen van kandidaten dat zij een opleiding tot dierenarts van vijf jaar hebben afgemaakt en de kandidaten moeten slagen voor een examen. Tevens moeten ze nog voldoen aan verschillende andere eisen.

Aangevuld door papegaaienWelzijn:
In Nederland kun je voor het beroep van dierenarts studeren aan de Faculteit voor Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit in Utrecht studeren. Deze studie duurt 6-7 jaar. Na het behalen van je 4e studiejaar wordt je doctorandus in de Diergeneeskunde en pas geheel na afloop van de zesjarige studie ontvang je je dierenartsdiploma. Daarna moet er vaak eerst nog praktische ervaring opgedaan worden onder begeleiding van een goede dierenarts in een goede kliniek. Een klein deel van de dierenartsen studeert daarna in een bepaald vakgebied nog enkele jaren door voor de titel Veterinair Specialist.

In Amerika hebben sommige gecertificeerde vogelspecialisten extra letters achter hun naam staan (ABVP-avian), hiervan zijn er echter niet veel. Er zijn ook veel niet gecertificeerde gespecialiseerde dierenartsen met een speciale interesse in vogels. Zij hebben vaak veel ervaring en streven erna om continue up-to-date te zijn door het volgen van cursussen. Verder vinden veel van deze dierenartsen het belangrijk, om bij gevallen die hun kennis te boven gaat, meer ervaren en opgeleide vogeldierenartsen te consulteren. Wanneer zich dit voordoet zullen zij je doorverwijzen naar gecertificeerde gespecialiseerde vogeldierenartsen of dierenziekenhuizen met extra diagnostiek en chirurgische mogelijkheden. Er zijn veel goede dierenartsen, gespecialiseerd of niet! De uitdaging is nu een vogeldierenarts te vinden die voldoet aan jou en je vogel zijn wensen en eisen. Een dierenarts die je vertrouwd en waar je een goed gevoel bij hebt en die bereid is andere vogeldierenartsen erbij te betrekken wanneer dit nodig is.

Wanneer je je keuze maakt, neem dan niet alleen de mate van opleiding en ervaring mee maar ook hoe je je voelt bij hem of haar. Hanteert hij de vogel zo dat deze op z’n gemak is en geen schade oploopt. Zoek iemand die meerdere vogels als patiënt heeft en die de moeite neemt om op de hoogte te blijven. Wanneer je twijfelt, stel vragen als dit je helpt een keuze te maken. Als laatste, zoek advies en referenties bij anderen zoals dierenartsen, kweekers, dierenwinkels, internet, PapegaaienWelzijn en andere vogeleigenaren.

Preventieve gezondheidszorg
Als je de vogeldierenarts hebt gekozen is het belangrijk om regelmatig met je vogel langs te gaan voor een bezoek voor controle, onderzoek en het bijhouden van nagels en snavel. In principe moeten zulke bezoeken gestructureerd plaatsvinden om de gezondheid en welzijn van je vogel te bevorderen. En om kennis en ervaring op te doen. Buiten deze componenten van een jaarlijks bezoek kan je dierenarts bepaalde routines adviseren. Hij kan verder onderzoek doen zoals een bloedonderzoek om de gezondheid van je vogel in de gaten te houden. Ondanks het feit dat deze onderzoeken soms nodig zijn, is het belangrijk om in gedachte te houden dat testen en resultaten alleen, niet het enige is dat nodig is om de conditie en gezondheid van je vogel te bepalen. Sommige praktijken bieden tevens de mogelijkheid van een pension. De gedachte om je vogel achter te laten onder de toezicht van een deskundige kan een prettige geruststellende gedachte zijn.

Wanneer zul je een dierenarts moeten bezoeken?
De beste regel is: bij twijfel GAAN! Als het om vogels gaat is het meestal belangrijk om zeer voorzichtig en doortastend te handelen. Als je niet zeker bent bel dan je vogeldierenarts en bespreek de situatie.
Het is ook heel belangrijk om een dierenarts te zoeken in je buurt, die bij een spoedgeval, ook buiten de normale openingstijden bezocht kan worden. Je kunt er niet van uitgaan dat alle dierenartsen gespecialiseerd zijn in vogels, er zijn dan ook zeer veel diersoorten. Je kunt er echter wel vanuit gaan dat elke dierenarts in ieder geval eerste hulp kan verrichten bij je vogel als dit nodig is om de vogel te stabiliseren. Daarna kan de vogel voor behandeling naar de vogelspecialist. Deze eerste hulp kan bestaan uit: stelpen van een bloeding, stabiliseren van een breuk, toedienen van pijnmedicatie en het toedienen van vocht.

Niemand kent je vogel beter dan jijzelf. Om deze reden moet je altijd vertrouwen op je intuïtie als je denkt dat je vogel ziek is. Ook al zijn de verschijnselen subtiel moet je ze niet wegwuiven ze kunnen heel belangrijk zijn!

------------------
Aanvulling door PapegaaienWelzijn
Lijst van ziekteverschijnselen bij vogels

Algemeen:

• Ziet er onverzorgd uit, veren zien er vettig uit “ratty-look”
• Zet de veren op, vormt “bolletje” (zit dik in de veren)
• Anorexia (eet niet, wijzigt de eetgewoonte of eet minder)
• Drinkt veel meer of juist minder
• Laat de vleugels afhangen
• Ziet er zwak uit
• Lusteloosheid, niet actief, depressief
• Beweegt niet of weinig
• Slaapt meer
• Heeft bulten, gezwel of andere verdikkingen op het lijf
• Trauma
• Gewichtsverlies of gewichtstoename

Gedrag:

• Veranderingen in het, voor deze vogel, normale gedrag, houding of karakter
• Ongewoon tam gedrag
• Geïrriteerd, geagiteerd of bijten (anders dan normaal)

Ogen:

• Gesloten ogen
• Oogafscheiding
• Rode ogen
• Mistige ogen
• Zwelling rond de ogen
• Zwelling van de ogen

Ademhaling:

• Zware ademhaling met open snavel
• “Staartwip” bij elke ademhaling
• Afscheiding uit de neus
• Dicht zittende neus
• Vergroten of verkleinen van de neusholten
• Niesen (excessief)
• Fluitende natte ademhaling
• Hoesten
• Irritatie of verandering van de huid rond de neusgaten (cere)
• Vieze veren rond de neusgaten
• Verandering van de stem of geen stem

Huid en veren:

• Abnormale veren, dof van kleur, textuur, vorm, structuur en groei
• Bloedende pin veren (nieuwe veren)
• Kaalheid, verlies van veren
• Veerveranderingen, kleur, afgeknauwd, geplukt of beschadigd
• Vlokkerige korstige huid
• Krabt veel meer
• De snavel wordt overgroeid
• Abnormale groei van de snavel
• Abnormale snavel, textuur en kleur
• Lange nagels
• Abnormale nagels (kleur, vorm, textuur)
• Zweren op de huid
• Trauma, snijwondjes of blauwe plekken
• Heeft bulten, gezwel of andere verdikkingen op het lijf

Spieren en skelet:

• Pijnlijke voeten
• Pijnlijke vleugel(s)
• Kreupel
• Verandering van gewicht
• Gezwollen gewrichten
• Verlammingsverschijnselen
• Afhangende vleugels
• Zit niet op de stok, zit op de bodem van de kooi

Maag- darmstelsel en nieren:

• Natte, waterige uitwerpselen (diaree)
• Veranderingen van de kleur van de uitwerpselen
• Vieze vlekkerige veren rond anus
• Minder of geen uitwerpselen
• Moet moeite doen om te poepen
• Natte veren rond het gezicht en hoofd
• Overgeven of excessief voer opgeven
• Zwellingen rond de anus

Neurologisch:

• Problemen met het evenwicht
• Tilt het hoofd continue op
• Valt regelmatig
• Attaques, aanvallen
• Bewustzijnsverlies
• Verlammingsverschijnselen en uitval
• Zit niet op de stok, zit op de bodem van de kooi
• Verzwakt

Als u twijfelt aan de gezondheid of een ziekteverschijnsel van uw vogel, neem dan vooral contact op met uw vogeldierenarts of bij trauma bij de dichtstbijzijnde dierenarts. Wacht niet tot morgen handel meteen!

Door Dr. Brenna Fitzgerald (dierenarts, wetenschapper en liefhebber en eigenaar van papegaaien)
uit het Magazine of the World Parrot Trust, PsittaScene, mei 2009.