Anamnese
Het is vaak van belang om te weten hoe oud de papegaai is, hoe lang het dier al in gevangenschap leeft en hoe lang de huidige eigenaar in het bezit is van het dier. Bij Ara's en Grijze Roodstaarten kan de kleur van de iris (oog) helpen bij het vaststellen van de leeftijd. In het eerste jaar is bij Ara's de iris donker gekleurd.

Tussen één en drie jaar is de iris wit gekleurd, en bij vogels ouder dan drie jaar (volwassen vogel), is de iris geel van kleur. Bij Grijze Roodstaarten verandert de iriskleur van bruin via grijs naar wit.

Het is klinisch van belang onderscheid te maken tussen papegaaien die al lang in het bezit zijn van de eigenaar en vogels die sinds kort in het bezit zijn van de huidige eigenaar. Een ziekte die niet wordt gezien bij pas geïmporteerde papegaaien, maar juist wel voorkomt bij papegaaien die al vele jaren in gevangenschap worden gehouden en zijn gevoed met een dieet dat tekortschiet, is vitamine A deficiëntie (zie afb.). Ook kan het belangrijk zijn te weten of men met een vrouwelijk of mannelijk dier te maken heeft. Bij veel vogelsoorten is dit vaak moeilijk of niet vast te stellen op basis van uiterlijke kenmerken. Bij de meeste witte Kaketoesoorten kan men aan de hand van de kleur van de iris het geslacht bepalen. Volwassen vrouwelijke vogels hebben een roodbruine iris, terwijl de volwassen mannelijke vogels een bruin tot zwart gekleurde iris bezitten.

Maar zoals eerder aangehaald, blijft het moeilijk om op basis van uiterlijke kenmerken het geslacht van de papegaai te bepalen. Wanneer het echt noodzakelijk is om het geslacht van de vogel te achterhalen, zal men een bloedonderzoek of een endoscopisch onderzoek van de gonaden (geslachtsklieren) moeten verrichten.

Lichamelijk onderzoek
Bij het lichamelijk onderzoek kunnen we twee delen onderscheiden, namelijk het lichamelijk onderzoek op afstand en het lichamelijk onderzoek tijdens fixatie.

1. Lichamelijk onderzoek op afstand
Bij dit deel van het onderzoek moet er worden gelet op bepaalde dingen, die onder te verdelen zijn in vier hoofdgroepen:

a) Zenuwstelsel/bewegingsapparaat
Bij het beoordelen van het bewustzijnsniveau moet men zich realiseren dat een ernstig ziek dier in een vreemde omgeving zich redelijk attent kan gaan gedragen.

- Een papegaai die 'dik zit', met de kop in de veren zit of een papegaai die telkens in slaap valt, is verdacht van ziekte.
- Ritmisch zijdelingse bewegingen van de kop wordt gezien bij vogels als een aandoening van het evenwichtsorgaan.
- Bij afhangende vleugels kan er sprake zijn van een neurologische afwijking, maar meestal is er sprake van een afwijking van het skelet, de gewrichten, banden of spieren. Aan de manier waarop de vleugel afhangt, kan men een idee krijgen over de lokalisatie van het probleem.

b) Respiratie – apparaat
Het stemvormende orgaan is bij vogels in tegenstelling tot zoogdieren niet gelegen in de larynx (strottenhoofd), maar ter hoogte van de bifurcatie (splitsing) van de trachea (luchtpijp).
Afwijkende stemgeluiden duiden bij vogels dan ook in het algemeen op een dieper gelegen aandoening. Stemverlies en een hoorbare ademhaling wordt meestal veroorzaakt door een schimmelinfectie ter hoogte van de bifurcatie van de trachea. Dyspnee (moeilijke ademhaling) bij papegaaien wordt gekenmerkt door een snelle en een diepe adembeweging. Als typische secundaire adembeweging bij vogels, ziet men vaak het staartwippen.

c) Verenkleed
Het verenkleed is een belangrijke warmte-isolator en stelt de meeste vogelsoorten in staat te vliegen. Slagpennen worden genummerd van mediaal naar lateraal (van binnen naar buiten), terwijl broekpennen worden genummerd van lateraal naar mediaal (van buiten naar binnen). Vogelsoorten die kunnen vliegen hebben tussen de negen en de twaalf slagpennen per vleugel.

d) In het oog springende afwijkingen

2. Lichamelijk onderzoek bij het gefixeerde dier
Bij dit deel van het onderzoek moet er worden gelet op een 8-tal punten:

a) Identificatie
De meest betrouwbare methode om een papegaai te identificeren, is de gesloten genummerde voetring, die wordt aangebracht dadelijk nadat de papegaai uit het ei gekomen is. Op deze voetring staat meestal een uniek nummer waarmee men kan achterhalen wie de kweker is. Ook het geboortejaar van de papegaai staat op de voetring vermeld. Voor sommige onderzoeken kan dit een belangrijk gegeven zijn.

b) Voedingstoestand
Na het fixeren van de papegaai zal men eerst de voedingstoestand van het dier beoordelen. Dit doet men door links en recht van de borstbeenkam (carina) te voelen naar de omvang van de spiermassa. Bij een slechte voedingstoestand is de borstbeenkam zeer goed te voelen. Soms is het nodig om de papegaai te wegen om de voedingstoestand goed te kunnen bepalen.

c) Oren
Vogels hebben, in tegenstelling tot de meeste zoogdieren, geen oorschelpen. Het oor bij papegaaien is bedekt door speciale contourveren, namelijk de oordekveertjes.Bij het lichamelijk onderzoek wordt er gelet op de stand van de oordekveertjes. Het kan zijn dat deze oordekveertjes niet mooi aangesloten liggen, maar iets uitstaan. Dan kan een infectie van de bovenste luchtwegen (sinusitis) aan de oorzaak liggen. De uitwendige gehoorgang wordt gecontroleerd op overvloedige cerumenproductie (oorsmeer), ontstekingen, zwellingen en ectoparasieten zoals vlooien en luizen.

d) Ogen
De iris van de meeste vogelsoorten bestaat, in tegenstelling tot de meeste zoogdieren, uit dwarsgestreept spierweefsel. Hierdoor staat de pupilgrootte bij vogels onder invloed van het willekeurige zenuwstelsel. Over het algemeen ziet men bij vogels een matige reactie op lichtstimuli. Geëmotioneerde papegaaien laten vaak een snelle opeenvolging zien van myosis (pupilvernauwing) en mydriasis (pupilverwijding). Als papegaaien een sterke pupilreflex vertonen op licht, kan dit wijzen op een blindheid. Bij onderzoek van de ogen moet men altijd links en rechts met elkaar vergelijken. Hierbij wordt de omgeving van de ogen gecontroleerd, de oogleden, de conjunctivae (oogslijmvliezen) en de ogen zelf.

e) Snavel en neusgaten
Bij papegaaien wordt de snavel ook gebruikt voor de locomotie. De snavel wordt gevormd door bot uit de boven- en onderkaak, dat wordt bedekt door hoorn. Door een kant en klare voeding of door alleen maar zacht voeder te verstrekken aan papegaaien, kan het zijn dat de snavel van de papegaai onvoldoende slijt. Hierdoor kan er een overgroeide snavel ontstaan.Na het onderzoek van de snavel worden de neusgaten geïnspecteerd. De neusgaten bevinden zich aan de snavelbasis, ze worden gecontroleerd op symmetrie, uitvloeiing en verstopping. Bij papegaaien zijn de neusgaten vaak verstopt. Papegaaien die uitsluitend een zaaddieet krijgen, hebben hier vaker last van.

f) Mondholte
Om de mondholte te inspecteren, moet men binnen in de mond van de papegaai kunnen kijken. Men kan de snavel van een papegaai openhouden met behulp van de vingeropening van een schaar. Wanneer men de vingeropening van de schaar voor de papegaai zijn snavel houdt, zal deze trachten de vingeropening beet te nemen. Hier kan men van gebruik maken om de vingeropening van de schaar tussen de bovensnavel en de ondersnavel te schuiven
Het mondslijmvlies wordt beoordeeld op kleur, geur, vochtigheid, en op het voorkomen van laesies (wondjes) of parasieten. Er mogen zich in de mondholte geen verdikkingen, woekeringen of slijmdraden bevinden. De verhemeltespleet hoort open te zijn. Met behulp van een goede lichtbron, bijvoorbeeld de otoscoop, kan men in het bovenste deel van de trachea kijken. Eventueel kan er een tracheaalswab genomen worden

g) Vleugels
Om de vleugels goed te kunnen onderzoeken, worden deze gespreid. De onderzijde van de vleugel wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van ectoparasieten. Ook inspectie van de huid in het okselgebied wordt uitgevoerd. Deze plaats is de dunst bevederde plaats van het lichaam. Hier kunnen soms ontstekingen optreden. Vervolgens worden de afzonderlijke gewrichten van de vleugel gepalpeerd. Zo kan de dierenarts eventuele fracturen ontdekken.

h) Poten
Het onderzoek van de poten omvat inspectie van de huid en de nagels en palpatie en passieve beweging van het skelet. Bij elke geringde papegaai moet worden gekeken of de ring niet te strak zit. Wanneer de ring te strak zit, kan de circulatie worden afgekneld, waardoor de papegaai een stuk van zijn poot kan verliezen. Bij een huidafwijking van de poten, bijvoorbeeld een verdikking van de huid of schilfering, wordt er een huidafkrabsel genomen voor microscopisch onderzoek.

Daarnaast heb je nog een aantal andere onderzoeken, die niets met het uiterlijk van de papegaai te maken hebben.

Faecesonderzoek
Heel vaak wordt er bij onderzoek van een papegaai een faecesonderzoek gedaan. Uit de kooi wordt een beetje ontlasting opgenomen. Deze ontlasting wordt met behulp van een mortier en stamper vloeibaar gemaakt met fysiologisch water (0,9% natriumchloride). Een druppeltje ontlasting wordt op een draagglaasje gebracht en op het druppeltje wordt een dekglaasje aangebracht. Het meststaal kan nu onder de lichtmicroscoop onderzocht worden op de aanwezigheid van endoparasieten, bepaalde bacteriën, gisten enzovoort.

Het nemen van een kropswabBij papegaaien die braken of bij dieren waar een abnormaliteit te voelen is in de krop, kan een kropswab genomen worden. Dit moet eveneens gebeuren voordat men medicatie toedient.Bij het nemen van een kropswab gebruikt men altijd metalen swabs, omdat houten swabs doorgebeten kunnen worden door de vogel. De kropswab wordt altijd eerst steriel gemaakt of ontsmet voor gebruik. Dit doet men bijvoorbeeld door de kropswab door een vlam te halen. Door het onderzoeken van de swab onder de microscoop, kan men flagellaten, bacteriën, gisten, enz. aantonen.

Het nemen van een tracheaalswab
Het nemen van een tracheaalswab gebeurt in principe onder anesthesie. Dit gebeurt eveneens alvorens het toedienen van medicatie. Ook hier wordt altijd een metalen swab gebruikt. Het voordeel van een metalen swab is dat hij veel kleiner is dan de houten, waardoor beschadigen in de trachea minder snel optreden. Bij het bekijken van de tracheaalswab onder de lichtmicroscoop, kan de dierenarts controleren op eventuele bacteriën, virussen of parasieten.

Bloedname
Het is belangrijk om van een papegaai bloed af te nemen voordat het beeld verstoord wordt door medicatie. Bij papegaaien wordt bloed afgenomen uit de rechter vena jugularis (deze is groter dan de linker). Op deze manier kan er relatief veel bloed verzameld worden en bestaat er weinig kans op een hematoom. De patiënt moet goed gefixeerd worden waarbij de nek van de vogel gestrekt moet zijn. De kop van de vogel is iets naar links gebogen. De vena jugularis bevindt zich onder een stuk veerloze huid aan de zijkant van de nek. Met de rechterhand wordt bloed afgenomen, waarbij de naald in de vene gebracht wordt richting hart. Bij vrijwel alle vogels kan bloed afgenomen worden in de vena ulnaris, ter hoogte van de elleboog. Het dier wordt in rugligging gefixeerd (houdgreep). De vleugel van de vogel wordt gespreid en het gebied rond de elleboog wordt bevochtigd met alcohol. Voordat de naald uit het bloedvat wordt verwijderd, wordt het vat ter hoogte van de punctiewonde gecomprimeerd. Deze compressie moet minstens één minuut worden uitgeoefend nadat de naald is verwijderd. Vaak ontstaat er dan nog een hematoom.

In het algemeen wordt het afgenomen bloed onstolbaar gemaakt met heparine. Het maximale volume bloed dat veilig afgenomen kan worden bedraagt 1% van het lichaamsgewicht. Bloedname van een papegaai kan gebeuren voor algemeen onderzoek, maar ook voor het geslacht te bepalen van de papegaai, iets dat door uiterlijke kenmerken bijna onmogelijk en onbetrouwbaar is. In het bloed wordt er dan gekeken naar het DNA dat aanwezig is, typisch voor een pop (vrouwelijke papegaai) of voor een man. Opvallend is dat bij mensen vrouwen twee gelijke X chromosomen (XX) hebben en de mannen één X en één Y chromosoom (XY). Bij vogels is dit net omgekeerd (WW bij de man en WZ bij de pop) (Dierenkliniek De Toren, 2007).

Het toedienen van injecties
Injecties kunnen intramusculair, subcutaan of intraveneus gegeven worden. Intramusculaire injecties worden bij papegaaien in de borstspier gegeven, halverwege het sternum (borstbeen). De naald wordt van caudaal naar craniaal (van achter naar voor) oppervlakkig in de spier gebracht. Tijdens het terugtrekken van de naald en even daarna, moet men met een vinger een lichte compressie uitoefenen op de injectieplaats om te voorkomen dat de geïnjecteerde vloeistof weglekt. Subcutane injecties kunnen worden gegeven in het axillaire (oksel) of inguïnale (lies) gebied. Bij papegaaien is er een grote cervicale luchtzak aanwezig. Om te voorkomen dat deze wordt aangeprikt, kan men de subcutane injectie toedienen tussen de schouderbladen. Subcutane injecties worden vooral gebruikt voor het toedienen van vocht (Universiteit Utrecht, 1999). Intraosseuse injecties en intraperitoneale injecties kunnen ook worden toegepast bij papegaaien, maar deze houden meer risico's in en worden daarom niet zo vaak toegepast.